צייט־שפּיגל

דערזען האָב איך אַ שפּיגל
וואָס שפּיגלט אָפּ די צייט
די גרוב איז דאָרט אַ וויגל
די נאָנטקייט איז די ווייט

דאָרט וואָרצלען זיך אין קרוינען
סיי שאָטנס, סיי די זון
די ליכט איז דאָרט באַשאָטן
מיט אומליכט קאָסע־קרום

אַ וועלט פון אַלע וועלטן
פאָרויס און אויף צוריק
דאָרט יונגע בלומען וועלקן
די אַלטע – גאָר אין צוויט

ס'געוויין ווערט דאָרט אַ שמייכל
די שקיעה ווערט קאַיאָר
מע זאָל נאָר האָבן שכל
דערזען דאָס יאָר נאָך יאָר

:דעקזען האָב איך אין שפּיגל
,די נאָנטשאַפט, זי ז'ניט ווייט
יאָרטויזנט – בלויז אַ ציגל
אין שפּיגל פון דער צייט

קורצע דיבורימלעך

*

קורץ, זייער קורץ
סיי מילד, און סיי שאַרף
אַ רענדל אַ וואָרט
אין דער וועלט אַריין
וואַרף

*

דו זעסט: דער לעצטער געלער בלאַט
טוט שוין אַ ציטער
און מיט זיין ציטער
ווערסט דערשיטערט

*

:לאָמיר אַנטלויפן צוזאַמען
דו – פון זיך אליין
איך – פון דיינע גראַמען

*

לערן זיך געהאָרכזאַם שווייגן
ביי די הוילע ביימער־צווייגן

*

ניט אַלץ וואָס מע זאָגט
מוז מען פאַרשרייבן
זאָל עפּעס דערפון
אויך אין ניוועץ פאַרבלייבן

*

האָסט פאַררעדט אַזוי פיל ציין
ביז געבליבן ביסט אַליין
,פול מיט רייד
...דאָס מויל – אָן ציין

*

איין דיבור
צוויי ווערטער
:דריי זאַכן
,ניט רעדן
,ניט פּלוידערן
!מאַכן

*

כ'האָב ליב דעם פאַל

,פון "לעצטע" בלעטער
:זיי זאָגן אָן
פּונקט ווי דער וועטער
אויך דער סעזאָן
.זיך בייטן וועט ער

*

,קורץ
:וואָס קאָן שוין זיין קירצער
לאָמיר די שטילקייט
מיט אַ ווערטל
.פאַרווירצן

kh'ob gemeynt shoyn...

כ'האָב געמיינט שוין מיט דיר
אינאיינעם צו שטאַרבן
נאָר וואָס זאָל מען טאָן
אַז דו האַלטסט אין איין
לעבן און לעבן, און לעבן, און לעבן
וואו מע זאָל נאָר ניט שטעלן דעם טראָט
דערפילט מען דערנעבן
אַז דו קלאַמערסט זיך פאָרט
מיט עקשנות
אין דער וועלט'ס דלד אמות

און דערצו אומעטום דאָ
דיין אָטעם זיך אַטאָמט

און אין אַלע עק וועלטן
ביסט ווייטער און ווידער
מיט די אַלע פיר ווינטן
געקניפּט און געבונדן
און מיט אַלע יבשות און ימען
פאַרקנסט און פאַרברידערט
אין טומל
אין שטילשטאנד
אין טרוים

כ'וואָלט שוין גערן געשטאָרבן

צוזאַמען מיט דיר
אָט אזוי
נאָר דו וואָגלסט און וויגלסט אַלץ
ווייטער און ווייטער, און ווייטער, און ווייטער
צייט און רוים
טאַט און רויך
וואָרט און שימל
אָט בענטשסטו
אָט שעלטסטו
אָט מאַכסטו זיך גאָר כלא־ידע
ס'צעהעלט זיך דער הימל
ס'טוט אַ ציטער די ערד

כ'האָב געמיינט אַז כ'וועל שטאַרבן מיט דיר

נאָר וואָדען

מיט התמדה עס בייט זיך די מאָדע
פון גאַלאָשן מיט בערד
אויף פּעך־שוואַרצע קאַווע מיט נערוון
ביזקל לופטיקע בלומען מיט בלוטיקער שווערד
און מיין האַרץ אָפגעטיילטס אין אַ טעפל אן ערדנס

אוי ווי ס'בענקט אַ צעשפּאָלטנס

נאָך דיין וואָרט, נאָך דיין וואָר, נאך דיין וועג, נאך דיין וואָג

נאָך אַלע אַלמענטשלעכע וואָלטנס

XEPI TENKSGIVING!

קינסטלער: וואַלערי קאָרענבליט (סאָנין), מאָסקווע 1967

Painted by Valery Korenblit, Moscow 1967

מאָניש אין אינדיאַנע

,אַ ריינער קלאַנג, אַ רעכטער טאָן
– איידל־דידל־דאַם
ס'קומט אַ ייד קיין בלומיגטאָן
ער קומט, ווייזט אויס, ניט סתם

געפינט ער דאָרט פאַר זיך אַוואו
זיין האַרבעריק, זיין בינטעלע
און נאָכן "אינדיאַנסקאָמו" י
.שטעלט ער שוין: אַ פּ י נ ט ע ל ע

,און זינט דעמאָלט: חיי וקיי
!איידל־דידל־דודל־דיי
שלינגען שלינגט מען צו דער זעט
זינגען זינגט מען ביז צו שפּעט

און דער מינדסטער טינט־און־פעדער
,גרייט שוין מער ניט זיין זיין יעגער
,אַמער זיין פּאַניבראַט
!אַמער זיין פּאַניבראַט

ר'איז אויף קעסט ביי זיך געוואָרן
סיי צו לייט און סיי צו שררה
איידל־דידל־דראַסק
!אַקוראַט צום טראַסק

אַלע "חיות" אויף צו להכעיס
זיי אַ פליאַסק, אים קוש אין קנאָכעס
זיי אַ בריק און אים אַ צערטל
:און עס רעדלט זיך דאָס ווערטל

!איידל־דידל־דודל־דאַנק
,סאַראַ היימיש רעכטער קלאַנג
,סאַראַ מענשלעך ריינער טאָן
!יידעש–בלומיגטאָן–זשאַרגאָן

a lid iz nit stam azoy...

א ליד פון שיקע דריז מיט זיין אייגענעם ניגון

* * *
אַ ליד איז ניט סתם אַזוי
– נאָר טאַקע פון טיפן האַרצן
אַ שטראָם, אַ קוועלכל, אַ פליסעניש
אין ברייטקייטן און אין טיפעניש
פון אייביקער פאַרגעסעניש

אַ ליד איז ניט סתם אַזוי
:נאָר טאַקע בפירוש אָט־אַזוי־אָ
– פון אַ ברייט צעעפנטן ברוסטקאַסטן
אַ כאָרכל, אַ שאָרך, אַ סקריפּ פון זעגלען
אָנגעצויגענע אויף העכסטע מאַסטן
וואָס פלאַטערן מיט נאָגעניש

אַ ליד איז ניט סתם אַזוי
נאָר טאָמער פאַרקערט, צומאָל גאָר
– טאַקע בפועל ממש: סתם אַזוי
פון אַ פאַרקלעמט מויל
אָן שום הסכמות, צי דערלויבעניש
– דעם אַלמעכטיקן בורא עול
אַ פאַרשפּעטיקטע לויבעניש

ס'וועט ניט העלפן לאכן

,וויינען וועט ניט העלפן
...ס'וועט ניט העלפן לאַכן
איז מיט וואָס, מיט וואָס, מיט וואָס
?זאָל מען פאַרטרייבן דעם פאַרדראָס
,מיט אַריינטון זיך אין זאַכן –
.אַריינטון זיך אין זאַכן

,שרייען וועט ניט טויגן
...ס'וועט ניט טויגן שווייגן
איז מיט וואָס, מיט וואָס, מיט וואָס
?זאָל מען זיך האַלטן ביי דער מאָס
,מיט קלעטערן און שטייגן –
.קלעטערן און שטייגן

,קריכן וועט ניט סטייען
...ס'וועט ניט סטייען לויפן
איז מיט וואָס, מיט וואָס, מיט וואָס
?זאָל מען באַווייזן עפּעס וואָס
,מיט ספקות און מיט גלויבן–
.מיט ספקות און מיט גלויבן

CHAGALL, The Poet with The Birds, 1911

דער דיכטער כלומרשט רוט, מיט אים צוזאַמען
.רוען אויפן גראָז זיינע בעסטע גראַמען

פייגל וואכן הויך אויף די צווייגן גרינע
.זייער צוויטשעריי העלט זינט פרי־באַגינען

,און דער קינסטלער גאָר, ער איז אַ לץ אַ גרויסער
מאַכט באַלד מיט דעם צוויטשער־צוויט שוין די דריטע כוסה

,בעת דער דיכטער זיינער, האַלב פּויעריש האַלב שקאָציש
.ווי בגילופין ליגט און שטראַלט יאַקאָס האָצע־פּלאָציש

!זאָל ער, זאָל ער שטראַלן דאָרט אויף דער גרינער לאָנקע
הלוואי וואָלט מען געקאָנט צו אים דאָרט אַריינבלאָנקען

אויפן פרישן גראָז און פּראָסטלעך זיך אָטכייען
!אַ צי טאָן מיט דער נאָז: ס'אַַ לעבן – אַ מחייה

,נאָר דער קלוגער לץ, פון רוים־און־ראַמען היטער
.פאַרהיט דעם דיכטערס רו פון זייטיקע געמיטער

VINTERTSAYT

וְאַחֲרֵי כִּכְלּוֹת הַכּל

ואחרי כּכלות הכּל

די צווייגן שאָקלען זיך לכבוד חנוכה
איעדער בוים – ווי אַ באזונדערע מנורה
גיב גאָט מע זאָל דערלעבן צו דער נאַכט דער מה־נשתניקער
ווען ס'ווערט די גאַנצע וועלט אויפסניי געבוירן

,און טאָמער ניט – איז ניט
די וועלט וועט ווייטער שאָקלען זיך
מיט ספקות ווילדע טאָן זיך ווייטער וואַקלען
און תמימותדיק זיך קלאַמערן אין בליקן פיל מילאָניקע
וואָס פינקלען צווישן פרעכן סטייטש און פרומלעכן שהכל

די צווייגן שאָקלען זיך לכבוד חנוכה
...איעדער בוים באַגריסט דיך שטאָלץ, אנטבלויזט־און־נאַקעט
גיב גאָט מע זאָל דערלעבן יענע נאַכט פונוואַניקער
.די גאַנצע וועלט באַנייט איר אייביקן סך־הכל

,די גרויסע ווילדע וועלט
גיב גאָט זי זאָל זיך ווייטער שפּיגלען דאָ
אין אמתן און סודות טויזנט־טעמיקע
– !אויך דעמלט װען ס'פאַרגייט אויף אייביק, – מיטאַמאָל
...דיין ביין־און־שטיין, דיין גאַנצער האַקל־פּאַקל

די צווייגן שאָקלען זיך לכבוד חנוכה
– אַיעדער בוים איז אַ באַזונדערע מנורה
גיב גאָט מע זאָל דערלעבן צו דער נאַכט דער מה־נשתניקער
ווען ס'ווערט זײַן גאַנצע וועלט אויפסניי געבוירן

ווינטער 2003, בלומינגטאָן

א ווירטועל ליד

painted by Itella Mastbaum


איך לעב זיך אויס
גאַנץ וואויל
ווירטועל
און ווער ווייסט
ווי לאַנג דאָרט
פאַרבלייבן כ'וועל

ערגעצוואו אין שויס
פונעם עלעקטראָנישן אין־סוף
בלאָנקעט מיינס אַ וואָרט
ווי אַן אַדעראויף

און אין קאָן איך שטעל
גאַנץ ווירטועל
דעם גראַמען געשטעל
וואָס ניגונט און קוועלט

ווילט איר – גיט אַ קוק
ווילט איר – שענקט אַ בליק
ווילט איר ניט, אויך גוט
ס'איז ווירטועל
מיין גליק

לעב איך זיך גאַנץ וואויל
און כ'ווייס אויף געוויס
מיך לייענען דאָרט הויך
די וועמען איך בין זיס

כל־זמן איך בלייב ניט שטום
ניט ווערן וועט אַ תל
מיין פרישער שורה־גרוס
וואָס כ'שיק זיי
ווירטועל

Escher STILL LIFE WITH MIRROR

עשער'ס שפיגל

VERTER IN SHPIGL ווערטער אין שפּיגל

ווערטער אין שפּיגל
אַ דויער אַ שטילער
אַ שטילקייט וואָס גרייכט
צו די הערצער אין הימל

אַ שווייגן וואָס שטייגט
און וויקלט זיך איבער
דעם טיפסטן געוויין
ביים פאַרפרוירענעם טיגל

ווערטער אין שפּיגל
סיי שטילע סיי דרייסטע
ווילסטו זיי האָרכן
טאָ קום, מהיכא־תיתי

וועסטו דערהערן
די יידישע ווערטער
אויך גאָר פונדערווייטנס
אַלץ נענטער און נענטער

ווערטער אין שפּיגל
אין האַרץ פון גאָט'ס הימל

Chagall, mitn kop arop!

מאַרק שאַגאַל
!מיטן קאָפּ אַראָפּ

der ritem nebakh

דער ריטעם

דער ריטעם האָט געזאָלט היינט קומען
האָב איך געוואַרט, געוואַרט, געוואַרט
געציילט די לאַנגע רגעס שטומע
אַ בינטל וויילעס פון אַ גרענעצלאָזער אומה
פאַרשפּאַרט אין ענגן ציפערבלאַט

דער ריטעם האָט געזאָלט היינט קומען
האָב איך גערופן און געגאַרט זיין טאַקט
זאָל שוין אַ הערש־טאָן פריי פון שטילן אומער
איבער מיין וואַרטעניש, אי שטרענג אי צאַרט
ביז כ'האָב שוין סוף־כל־סוף אַליין באַנומען
אין זייגערס ענגן האַרץ בלייבט ער פאַרשטאַרט

דער ריטעם האָט געזאָלט היינט קומען
!וואו איז ער, וואו? איך מאָן און רוף און וואַג
,ביז ס'ווערט שוין קלאָר: היינט וועט ער שוין ניט קומען
טיק־טאַק, טיק־טאַק, טיק־טאַק

INDIANER GOLD

אינדיאַנער גאָלד

אויף די גאַסן פון אינדיאַנע
וואַלגערט זיך איצט גאָלד –
ס'איז אַן אָסיען דאָ אַזאַ מין
און דו האָסט עס האָלט.

לאָמיר באַלד אַרויס צוזאַמען
ביידע, איך און דו –
זיך אַ גיי טאָן, זיך אַ דריי טאָן
גליקלעך, טפו־טפו־טפו...

אויף די שליאַכן, אויף די גאַסן
שפּאַנען אויפן גאָלד –
איבער פרישן האַרבסט דעם נאַסן
איידער ס'ווערט שוין קאָלט.

אויף די גאַסן פון אינדיאַנע
ווערט שוין קילבלעך באַלד,
נאָר באַגילדעט שטייט אַזאַ מין
גליקלעכער דער וואַלד

און מיר גייען שוין צוזאַמען
ניט דאָס ערשטע מאָל,
ווידער בענטשן אונדז די שטאַמען
אַלע מיט אַ מאָל!

אויפן וועג עס וואַרט מסתמא
שוין דער בייזער ווינט,
נאָר דאָס איבער־גאָלד־איצט שפּאַנען
יונג און בונט זיך גרינט.

אויף די גאַסן פון אינדיאַנע
וואַלגערט זיך איצט גאָלד –
ס'איז אַן אָסיען דאָ אַזאַ מין
און איך האָב עס האָלט

א גאס אין לעמבערג

A street in Lwow-Lviv-Lemberg
PHOTO: Pawel Figurski, 2004

LOMIR

לאָמיר

,לאָמיר זשע לויבן
!לאָמיר, לאָמיר
,די פּראָסט­­ און פּשוטע
די פּשוטסטע זאַכעלעך
אָן וועלכע מע קאָן זיך ניט זיין משער
,דעם גלי פון דער אַלטער וועלט אין דער נייער
.דעם זײדנס וויינעניו אָן דעם קינדס לאַכעלעך

,לאָמיר זשע טאַקע
– !לאָמיר, לאָמיר
לויבן אין וועלט אַריין
דער וועלט'ס אַ טיאָכקעלע
וואָס אָן איר קאָן מען ניט זיין מבער
דעם פינצטערן קלעם אויס דעם גאַנג דעם געטרייען
.וואָס רייסט זיך אַרויס אויף דער פריי אַ צעפלאָכטענער

,לאָמיר זשע, אַלע
!לאָמיר, לאָמיר
,אַליין צי אינאיינעם
– באַזונדער, צוזאַמען
,לויבן און ליבן און גלייבן די גראַמען
די קלאָרע און פּשוטע, די הייס צעפּאַלאָשעטע
..!זיי זאָלן, חלילה, די לויב ניט פאַרזאַמען

,לאָמיר זשע
!לאָמיר
...לאָמיר

Chagall's authograph

א בריוול פון מארק שאגאל

א בריוועלע

אַ בריוועלע

;איך שרייב אַ בריוועלע אַז קיינער זאָל ניט זען
,דאָס דאָזיק בריוועלע וועט קיינער ניט באַקומען
,איך שרייב עס, טייערע, פאַר די וואָס זענען דאָ געווען
.פאַר די, וואָס וועלן שוין אַהערצו מער ניט קומען

,דאָס דאָזיק בריוועלע איז ווי אַ שאָס פון טרוקן אויג
,אן אויג וואָס אויפגעפּראַלט איז כלומרשט לער־און־ליידיק
נאָר אינדעראמתן, ס'קוקט אין די הויכן אויס די טויב
...וואָס זאָל אַ בענטש טאָן יענע ווייסע וועלט וואָס אייביקט

,איך שרייב אַ בריוועלע מיט ניגון, ניט מיט טינט
,מיט קלאַנגען וואָס ווי מאָנעלעך כ'טו קלייבן
ווי ס'קלייבט אַ מאַמע קרישקעס נחת פון איר קינד
...ווען צייט־און־גורל לויערן איר נחת באַלד צערייבן

;איך שרייב אַ בריוועלע אַז קיינער זאָל ניט זען
,דאָס דאָזיק בריוועלע וועט מעגלעך קיינער ניט באַקומען
,איך שרייב עס, טייערע, פאַר די וואָס זענען דאָ געווען
.און וואַרט אויף זייער שמייכל הימלישן און שטומען

די יידישע גאס אין בערשאד

The Old Jewish Street in Bershad

PHOTO: Pawel Figurski, 2002

איך האב געזען מיין מענטשלעך לשון

מיין מענטשלעך לשון

,איך האָב געזען ווי מײן לשון שטאַרבט
– נאָר ווי לעבעדיק עס פיבערט די כלומרשטע גסיסה
אָן אַ ברעקל סימן פון פאַרדאַרב
די אויסגעבענקטע קלאַנגען
!ווי כביכולדיק זיי פליסן

– און דאַן
האָב איך דערשפּירט ווי מײן לשון לעבט
:אין דער סוואַרבע־שיין, אין איר כלומרשטער תפיסה
דער ניגון דיך באַגריסנדיק ריזלט און שוועבט
.און מיטן ווערטער־שטראָם ווערט ער מיטגעריסן

– תהו־ובהו, ס'קאָצל קומט און פּיטשע־פּאָי
– !סאַראַן אויגעטאָקטער חיות
!שיין און ריין און ... מוטער־נאַקעט
– "!צווישן "ויהי" און "טאַטע זיסער, אוי
...ברויזט מײן מענטשלעך לשון
צו דער דממה דקה

Alexander Belousov (1948-2004)

אלכסנדר בעלאָוסאָוו ז"ל

IN MEDIA RES סאשען לזכר

IN MEDIA RES

געווידמעט דעם ליכטיקן אָנדענק פונעם פרי־פאַרשניטעם אלכסנדר בעלאָוסאָוו ז"ל

,אין סאַמע מיטן לעבן
,פּלוצים
– אנטפּלעקט זיך הענדום־פּענדום
ס ו ף

,דו ליבער פּאַסטעך, זאָג מיר
:זאָג מיר
?ווער האָט צעטריבן דײַנע שאָף

– אין הימלען בלויע
,סטאַדעס וואָלקנס
– אינמיטן פעלד
...אַ פלעק פון בוים

,דו, ליבער גערטנער, זאָג מיר
:זאָג מיר
?ווער האָט די צווײַגן צוגערויבט

,אין סאַמע מיטן פעלד
דעם גרינעם
– באַווײַזט זיך פּלוצים
שוואַרצע קראָ

,דו, ליבער פייגל־פאַנגער
:זאָג מיר
?פאַרוואָס פאַרזאַמען מיר די שעה

,אין סאַמע מיטן הענדום־פּענדום
– דאָס פעלד, די הימלען
– אַלץ
?!בלויז אַ בלאָף

,די שאָף צעטריבן
,דער בוים געשענדעט

– אין סאַמע מיטן לעבן
ס ו ף

‏נאָוועמבער 2003

Morning prayer in the Zhitomir Synagogue, June 2002

זשיטאָמירער יידן דאַווענען שחרית
יולי 2002

הנני העני ממעש

...הנני

לזכר גרשון וויינער ע"ה

,איך שטיי – אַ צוציקל פאַר דיר
?און דו
?וואו ביסטו
,מ'זאָגט די גאַנצע וועלט ביסט דו
,איז אויב אַזוי, דען ווייטקייט וויסטע
די פּוסטעניש און חושך
..?זיינען – דו

די וועלט, זי זאָגט
.אַז ניט אין וואַלד גאָר לעבסטו
– !אַבי דו לעבסט
!איצט–מאָרגן–תמיד–באַלד
און אגב, אויך אַ שיינע וועלט
מוז האָבן עקסטרע
!אַ ווילדן ריזן וואַלד

איך שטיי און ווער פאַרשלונגען
פון דיין קלאָרן שווייגן
וואָס גליווערט שטאָלץ
,און אייביק
...שטרענג און דין
,ניט הענט
מחשובות שווערע הייבן זיך און שטייגן
.צום שופר'ס שאַלן מוצאי יום­־הדין

,איך שטיי, אַ צוציקל, פאַר דיר
..?וואו ביסטו

‏מוצאי מוצאי־יום־כיפּור תשס"ד

Chagall, "Coq et personage", 1959

shprakh-dialektik

שפּראַך־דיאַלעקטיק

איך ציטער
,איבער יעדן געירשנטן וואָרט
איבערן מינדסטן קלאַנג איך ציטער
נאָר ס'ווערט ניט דאָס האַרץ מיינס
– כ'לעבן, פאַר וואָר
פאַר די רייד מיינע
.גאָרניט פאַרציטערט

ווייל ס'פליסן די רייד
פראַנק־און־פריי אויף דער וואָר
,אפילו ווען ס'רוען די ליפּן
אפילו ווען שטומעניש טויבע רייסט
,פון מיין וועזן אכזריותדיק שטיקער
:אפילו ווען ס'דאַכט שוין
– כ'לעבן, פאַר וואָר
,דו מעגסט שוין דיין מויל פאַרזיפּן
אויך דאַן, טיף פון האַרצן עס שפּרודלט
דער כאָר
.פון קוואַליקע יידיש־גיטער

פון פרי באַגינען ביז טיף אין דער נאַכט
– הכלל צווישן יאָגן און טאָגן
עס שלאָגט זיך אַלץ דורך
– מיט אימפּעט מיין שפּראַך
.די רייד מיינע גאָרניט דערשלאָגן

איך ציטער
,איבער יעדן יידישן וואָרט
איבער יעטווידן קלאַנג איך ציטער
– און ס'דאַכט אַז בפירוש, כ'לעבן, פאַר וואָר
...כ'בין בלויז זייער יורש און היטער
נאָר יאָדערדיק
ס'פליסט איבעראַל און עס דרייט
דער קאָכיקער ווירבל פון אייגענע רייד
.וואָס איך בין זייער געביטער

LESHONO-TOYVE!

לשנה טובה תכתבו ותחתמו

דערמאָנונג וועגן דעם גואישן נייעם יאָר

נאָווי גאָד

(דאָס גויאישע נייע יאָר)

,פון יענער זײַט יאָר פאַרבלײַבט ס'גאָר־גאָר־גאָר
.פון דער זײַט יאָר – קוים אַ סימן פון קאַיאָר
,און די הימלען ווײַטער שווײַגן
,נאַקעטע שטאַמען, גאָלע צווייגן

אויגן פאַרפרוירן, פאַרגליווערט די קאַליוזשעס
– און די צעהיצטקייטן די געהאַלישע
גלײַך ווי קיינמאָל ניט געווען
...שאַ שטיל, – אייסעך וואָס, אייסעך ווען

אפילו די שטילקייט אַליין איז
.א פארמאטערטע, שיכורה זקנה

מיט לאַנגע שווערע אָרעמס
נעמט זי אַרום דעם קאַיאָר און קאָרמעט
די פרישע דערמאָנונג פון נעכטן
...פון יענער זײַט יאָר פון דער עכטער

‏אָנהייב יאַנואַר 2004

דער איד גייט אדער שוועבט איבער די הייזער
מארק שאגאל'ס בילד פון וויטעבסק
1922

viazoy zetst men iber a lid?

וויאַזוי זעצט מען איבער אַ ליד

פאַר בנימין און באַרבאַראַ

וויאַזוי זעצט מען איבער אַ ליד
?פון אַן אַנדער, אַ פרעמד האַרץ

מ'נעמט אַ ווייסע פעדער
וואָס נאָך צאַפּלט מיט פלי
און מע באַשפּרענקלט עס
.מיט פּעך טיף שוואַרץ

,די פעדער – קלאָר ווייס
?און דער פּעך איז וואָס

ס'איז שוין איין מאָל
...שוואַרצער פון שוואַרץ

– נאָר דאָס פעדער טוט אירס
,קלאַנג נאָך קלאַנג
אות נאָך אות
ניט פאַרשוועכנדיק דעם לידס
האַרץ

און אַזוי זאָל דער פלי
פון אַ קלאָר זויבער ליד
ניט ווערן, חלילה, פאַרשוואַרצט

פאָטאָ: אלטער קאַציזנע הי"ד

דער אלטער מארק אין קרעמעניץ

vayngortn

vayngortn

צוויי וועלטן

באַזוכנדיק צוויי עקן וועלט

– געזען האָסטו דעם גרעסטן און דעם קלענסטן
,דער גרעסטער איז געוואָרן עטוואָס קליין
…דער קלענסטער – פיל, פיל גרעסער ווי געווען

און צווישן אונדז גערעדט, עס האָט דער כלומרשט קלענסטער)
…זיך קיינמאָל ניט געשטופּט צו הויכע פענצטער

– און אויך דער גרעסטער, כאָטש ער האָט געמיינט
– ,ער איז דער פענצטער גאָר דער העכסטער
,אויך ער געווען איז מלא־חן
(…מיט יעדן מינדסטן גרעזל זיך געהאַלטן פּאַניע־נענטסטער

:איז אָט געקומען איז אַ גרעזל צו די ביימער צוויי
,צום גרעסטן וואָס געוואָרן איז שוין שוואַך און שלאַף און קליין
– צום קלענסטן וואָס געוואָרן דווקא שטאָלץ און בראַוו און שטאַלטנער
!און ביידע, דאַנקען גאָט, דערלעבט די יאָרן אַלטע

,האָט זיך דאָס גרעזעלע פאַרקלערט: וויי־וויי
,גיי זיי אַ חכם, טרעף ווי ס'רעדל וועט זיך טאָן אַ דריי
– ,פון גאַנצן ריזן־וואַלד פאַרבליבן, וועדליק איך פאַרשטיי
ניט פינף, ניט פיר, ניט דריי, ניט צוויי
אין ווייטע עקן וועלט טיף אָפּגעשלאָסן איינער פונעם אַנדערן
,און דו, אַ גרעזעלע, ניט מיין
ביסט זוכה גאָר געווען צו יעדערן פון זיי
אין ווייטע עקן פון דער גרויסער וועלט

מיט ברכה און מיט דאַנקבאַרשאַפט דערוואַנדערן!.. י

ירושלים—קאָלאָמיי—וואַשינגטאָן 2003-2004

זשאָלקווע, די גרויסע שיל, ווי דער בנין זעט אויס היינט־צו־טאָג
(מאי, צוויי-טויזנט-דריי למנינם)

erev dveykes ערב דבקות

ערב דבקות
(אָדער זיבן מאָל אַכט)


*
אַ ליד איז אַ וואונדער
וואָס מע דאַרף אויף אים וואַרטן
אַ ליד איז אַ וואונד
ווי פון שטיינברוך פון האַרטן
אַ ליד איז בטחון
וואָס צעקלינגט זיך מיט ספקות
פון אַ האַרץ אַ צעבראָכנס
ערב אויפשטייג פון דבקות

*
ס'קומען שורות אויף אַ ווייל
און בעטן זיך פאַרבלייבן
און דו שטוינסט און שטוינסט אַלץ ווייל
דו וואַגסט זיי ניט פאַרשרייבן
ס'קומען שורות אויף אַ ווייל
קרוע־בלוע טויזנט מייל
האָבן זיי צו דיר געוואַנדערט
טאָ נעם זיי אויף, שטעל זיי פונאַנדער

*
ס'טוט דאָס ערשטע וואָרט אַ טיאָכקע
און צעגייט זיך טיף און טייער
און עס ציט מיט זיך אַ שייער
פול מיט ווערטער, קלאַנגען וואָכקע
און דו גלייבסט דעם וואָרט דעם ערשטן
און דו לאָזסט זיך דינען וואויל
ביז די קלאַנגען דיך באַהערשן
און צום סוף בלייבסט ווידער הויל

*
דער גראַם איז אַ רובל
די ווערטער – קאָפּייקעס
דאָס ליד – אַ מקובל
טיף פאַרזונקען אין ספקות
די שורות זיי לויפן
און לויפן אַוועקעט
דער זין ווערט צעשרויפט
איבער שורות אויף שטרעקעס

דער גראַם – אַ מזבח
די ווערטער זיין קרבן
דער זין ווערט צעטרייסלט
די געדאַנקען פאַרדאָרבן
נאָר שורות אַלץ ווייען
און ווייען פאַרביי
:ביז אַ ליד זיך צעקרייעט
!ס'איז דער אומזין כדאי

*
אַ קלאַנגען פאַרגיסונג –
צי מע מעג עס פאַרגעבן
דעם קלאַנגען צעגיסער
?וואָס שחט ווערטער אָן מעסער
– , Oh yes, Sir! נאָר קלאַנגען
איז אוודאי ניט בלוט
טאָ לאָמיר זיך פאַרגעסן
כאָטש אויף איין מינוט

*
מחותנתטע מיינע, מחותנתטע געטרייע
,ס'איז, איך בעט דיך איבער, חלילה, אַ לוויה
?וואָס דו שטייסט פאַרכמורעט אין אַ טונקל ווינקל
,קום לאָמיר אַ טאַנץ טאָן
!טאָן מיט די פיס אַ פינקל
:ענטפערט זי, די יענקי
,ניט איך בין דיין מוזע
.וועסטו אויף קיין טאַנץ מיך ניט קענען יוזן

*
,כ'האָב געוואָלט זיין ערנסט
זיין דעם זין געטריי
נאָר ס'לאָזט זיך אויס – אַ בוידעם
מיט זעלבסט־אָפּשטיפעריי
ווייל דעם האַרץ דעם שווערן
אויסגעווייקט אין ספקות
...ציט צום שמייכל קודם
איידער ס'גרייכט צו דבקות

זשאָלקווע, די גרויסע שיל פון אינעווייניק, ווי עס זעט אויס היינט־צו־טאָג
(מאי, 2003 למנינם)

zolst nit sharybn...זאלסט ניט שרייבן

,זאָלסט ניט שרייבן לידער פון קיין טאָגבוך
,ווייל דער טאָגבוך מוז פאַרבלייבן לער און ליידיק
ס'איז אין תוך ניט טאָגבוך נאָר אַ יאָגבוך
.נאָכן לא־היה ולא־נברא וואָס אייביקט

,זאָלסט ניט לויפן אָניאָגן דעם משל
ס'טוט אים ווייניק אַרן דיינס אַ גלעטל
ווי דער שטויב דער אָפּגעווישטער דעם של־ראשל
.ווי דער הויכער זון אַן ערדיש שטויביק פּשטל

טו זיך בעסער אָן דאָס קלייד דאָס ריינסטע סאַמע
אויסגענייט מיט דינסטע, שטאַרקסטע פעדים
:אויסגעטליתט אין דעם שענסטן גראַמען־סאַמעט
!יעדעס וואָרט – געזאַנג דעם בלי פון סעדער

טו זיך אָן און ווער גלייך מוטער־נאַקעט
אן אַ שפּור פון נמשל, אָן אַ משל
און טראָג־צו דער וועלט דאָס ברוסטנקוישל
.וואו דיין האַרץ מיט ליבע און מיט טריישאַפט פלאַקערט

גניבה gneyve

גניבה

כ'האָב געגנבעט אַ ליד ביי אַ גרויסן פּאָעט
(די גניבה אַליין ניט באַמערקנדיק)
און דאָס ליד כ'האָב געשליפן, געכאָוועט, געגלעט
!ביז איך האָב זיך געכאַפּט: מע מוז ענדיקן

דאָס פאַרענדיקטע ליד, דאָס געגנבעטע ליד
,האָב איך גאָרניט באַדאַרפט פאַרשרייבן
ווייל אַליין, ווי פון זיך, ס'האָט אין מיר זיך צעגליט
...אין זכרון געצאַפּלט צו בלייבן

,נאָר אויף מאָרגן האָב זיך ביי דער גניבה געכאַפּט
זיך געשלאָגן על־חטא שטרענג און האַסטיק
,נאָר ביים שלאָגן על־חטא זיך, ניט ווערנדיק זאַט
!כ'האָב דערמאָנט זיך: ניע גנבאַי – ניע פאַסטאַי

און דער גרויסער פּאָעט – ניט ער איז, ניט ער וועט
פון דער גניבה ניט ווערן פאַראָרעמטער
– און דאָס ליד זיינס – געצערטלט, געכאָליעט, געגלעט
...מיט מיין אָטעם־און־קול ווערט געאָרעמטער

וואַשינגטאָן, יוני 2004

מיין נאָמען

finf tsu zibn פינף צו זיבן

פינף צו זיבן

ס'האָט אַ שיינער אַלטער ניגון
אײַנגעבאַקן זיך פאַרקליבן
צווישן מיינע שורות זיבן
און עס וויל מיט זיי שוין בלייבן
כאָווען זיי און נחת קלייבן
וויי און וואונדער מיט זיי טרייבן
.אָט דער שיינער אַלטער ניגון

ס'האָט אַ דרייסטער, יונגער אָטעם
זיך צעוויגט ביי מיר אין גאָרטן
עפּל ביימער בייגט ער דאָרטן
און טוט אויפוועקן די פייגל
זייער ליד זיך איינגעאייגנט
וויל ער שוין דאָרט טיאָכקען אייביק

.אט דער דרייסטער, יונגער אָטעם

ס'האָט אַ שלאַנג זיך איינגעגנבעט
אין מיין גאָרטנס לידער־קאַנווע
און דעם ניגון רק ער חנפהט
און דעם אָטעם ר'וויל פאַרכאַפּן
פייגל־טריל און עפּל – צאַפּן
:וויי און ווינד, אויף ווענט כ'טו דראַפּען
!ס'האָט אַ שלאַנג זיך איינגעגנבעט

איז דער אַלטער שיינער ניגון
גאָר געוואָרן רייפער, קליגער
און דער יונגער דרייסטער אָטעם
ערשט געוואָרן מער געראָטן
עפּל ביימער בליען ווייטער
פייגל זינגען אויפגעהייטערט
!..און דער שלאַנג? – עס טוט אים באַנג

ס'האָט דער שיינער אַלטער ניגון
אײַנגעבאַקן זיך פאַרקליבן
טיף אין מיינע סטראָפעס פינעף
און דער דרייסטער יונגער אָטעם
זיך צעשפּילט מיט שיין און שאָטן
און מיט פייגלס קול־נגינה
.איבער פרוכט מכל־הסאָרטן
‏

14/12/2003

Tyger Lilly

... טייגער-לילי. הארבסט. עס פילט זיך באלד דער ווינטער

בלומינגטאָן האַרבסט

I

:אַ סימפאָניע פון פאַרבן
די בלעטער גרייטן זיך צו שטאַרבן

– ,און די צװײַגן, – אוי אַ מכה
גרייט שוין ווערן מוטער־נאַקעט

ס'איז אַ וועלט פון לויטער פאַלן
פון אַנטבלויזן שטאַמען אַלע

פון אַנטהילן האַלדז־און־נאַקן
…פאַר דעם בייזן ווינטער־ווינט

ווער קאָן שעצן אַזאַ שיינקייט
?ערב ווינטערשער פאַרשנײטקײט

…סײַדן נאָר אַ מענטשנקינד

II

בלעטער, בלעטער, בלעטער פאַלן
מיט יעדן פאַל ווערט אַלץ פאַרפאַלן

מיט יעדן ריס ווערט אַלץ פאַרלאָרן
ס'פאַלן בלעטער – מעטאַפאָרן

ס'איז נאָך אפשר פאָרט אָלראַיט
..?צו שטאַרבן שיין און צו דער צײַט

III

דו זעסט, די ביימער־בלעטער גרייטן זיך צו שטאַרבן
אַיעדער שטאַרב איז אויסגעפּוצט אין פאַרב

ווי שיין עס איז דער שאַרלעך־גאָלדענער קאָליר פון שטאַרבן
ווי פײַערלעך עס איז דער אָפּשייד, ווי ניט האַרב
געזעגענען זיך ביימער מיט די בלעטער אויף די אַרבל

דו זעסט, דער צווײַגן־ציטער טוט די ביימער ניט פאַרדאַרבן
געדולדיק וואַרטן זיי צו ווערן אויסגעטאָן

ווײַל ניט די נאַקעטקייט באַדראָט זיי אָנצואווערן פאַרבן
…און ניט דער ווינט וועט ברעכן זייער מעכטיק שטאַלטנעם סטאָן

ווי ליכטיק, ווי ניט־אויסזיכטלאָז די ביימער־בלעטער שטאַרבן

בלומינגטאָן, האַרבסט 2002

Photo: PAWEL FIGURSKI

הירשע־דוד מעינקעס ביי אַ שמועס
מיט אַ היימישער פרוי אין מזרח־אוקראינע, מאי 2004